بسته بندی جزء لازم و ضروری یک محصول است که شناساندن و نگهداری محصول را از تولید تا مصرف بر عهده دارد علم طراحی بسته بندی علم، هنر و فناوری محافظت از محصول برای نگهداری، انبارش، انتقال و توزیع، ذخیره، فروش و استفاده از آن است به گونه‌ای که از سویی کمترین آزار در حین تولید تا مصرف به محتوای محصول و از سوی دیگر به محیط زیست وارد گردد.
بسته بندی به سیستم هماهنگی اطلاق می‌شود که هدف از آن آماده‌سازی کالا جهت حمل و نقل، توزیع، انبارش، فروش و مصرف باشد. بسته بندی یک عملیات تجاری پیچیده، پویا، علمی، هنری است که در بنیادی‌ترین شکل خود، کارکردهای محافظت، نگهداری، حمل و نقل، اطلاع‌رسانی و فروش را شامل می‌شود.
بسته بندی نوعی عملکرد خدماتی است که به خودی‌خود نمی‌تواند وجود داشته باشد زیرا به یک کالا نیازمند است. اگر کالایی وجود نداشته باشد بسته بندی نیز وجود نخواهد داشت.
عوامل مؤثر در بسته بندی
بسته بندی یکی از مهمترین فاکتورهایی است که در خرید مشتریان نقش دارد و چه بسا گاهی هزینه بسته بندی کالا بیش از هزینه تمام شده برای خود کالا است.
بسته بندی از لحاظ انبارش و میزان جذابیت در قفسۀ فروشگاه برای مشتری و فروشنده قابل اهمیت است. بدیهی است صاحبان کسب و کار هر چه بیشتر به نقش بسته بندی و روانشناسی رنگ‌ها واقف باشند در فروش محصولات هم موفق‌تر خواهند بود.
مراحل بسته بندی
بسته‌بندی شامل مراحل طراحی، ارزیابی، و تولید بسته‌ها می‌شود. بسته‌بندی به‌طور بسیار جامعی بر زندگی سایه افکنده‌است، به‌طوری‌که در اطراف خود آن را مشاهده می‌کنیم. از اقلام مواد غذایی و دارویی گرفته تا کالاهای مصرفی و لوازم خانگی و کالاهای صنعتی و استراتژیک مانند محصولات پتروشیمی همه با بسته‌بندی مرتبط هستند.
وظیفه اصلی بسته بندی
وظیفه اصلی بسته بندی محافظت از محصول است. بسته بندی با برچسب‌های استاندارد این امکان را می‌دهد تا متوجه شویم چه نوع محصولی داخل بسته قرار دارد و شرایط حفظ و نگهداری آن چگونه است. سازمان جهانی استاندارد (ISO) و سازمان‌های معتبر و ملی استاندارد کشورهای پیشرفته گام‌های مهمی در تدوین استانداردهای بسته بندی و مشخصات فنی آن برداشته‌اند. طراحی بسته بندی شامل طراحی فیزیک بسته‌بندی و گرافیک آن است. طراحی بسته بندی باید زیرگروه طراحی محصول باشد به گونه‌ای که به طراحی بسته‌بندی به عنوان جزئی از کمپین عملیات طراحی محصول نگریسته شده و همپای آن شروع شود و انجام یابد.
اهداف بسته بندی
محافظت فیزیکی در بسته‌بندی
اشیاء قرار داده شده درون بسته نیاز به محافظت در برابر سایر عوامل مانند ضربه، لرزش، فشار، حرارت و غیره دارند.
لایه و مانع محافظتی در بسته بندی
محافظت در برابر عدم ورود اکسیژن، بخار آب، گرد و خاک، اشعه ماوراءبنفش، در بسته بندی مد نظر قرار می‌گیرند. عدم نفوذپذیری بسته یک فاکتور اساسی و مهم در طراحی بسته بندی است. در بعضی از بسته‌ها از ماده جذب‌کننده اکسیژن برای کمک به طول عمر بسته و به ویژه محصول داخل آن استفاده می‌شود. فشار هوای تعدیل شده یا کنترل شده نیز در بعضی از بسته‌های غذا گنجانده شده‌است.
حفظ کیفیت محتویات داخل بسته و طولانی کردن عمر آن یکی از مهمترین وظایف بسته بندی است.
اطلاع‌رسانی در بسته‌بندی
اطلاعاتی مانند نحوه انبارش و استفاده از محصول، ترابری، چگونگی حذف یا نابود کردن بسته‌ها یا محصولات؛ بر روی بسته‌ها چاپ شده یا توسط برچسب آن‌ها چسبیده می‌شوند. تمامی محصولات غذایی، دارویی، پزشکی و شیمیایی بسته بندی باید با استانداردهای معتبر بین‌المللی مطابقت داشته و در برخی موارد با قوانین بین‌المللی یا منطقه‌ای یا انجمنی مانند FDA , IMDG code مطابقت داشته باشند.
کمک بسته بندی در بازاریابی
بسته‌بندی‌ها و برچسب‌ها می‌توانند توسط بازاریابان برای ترغیب مشتریان بالقوه برای خرید محصول استفاده شود. طراحی بسته یک نمود بیرونی ثابت و مهم برای دوجین از سال‌ها بوده‌است. ارتباطات بازاریابی و طراحی‌های گرافیکی برای نما دادن به بسته و در اکثر موارد به عنوان نقطه اصلی فروش بکار برده شده‌اند.
ایمنی بسته بندی
بسته بندی نقشی مهم و اساسی در کاهش ریسک امنیتی برای سلامت محموله دارد. بسته‌ها با پوشش مقاومتی مناسب بهتر می‌توانند در کاهش آسیب و همچنین جلوگیری از دستبرد به محصول مطلوب واقع شوند.
بسته‌ها می‌توانند برای کاهش خطر دستبرد و دسترسی غیرمجاز به کالا، سازماندهی و مهندسی شوند: ساختمان بعضی از بسته‌ها برای جلوگیری از دسترسی غیرمجاز عایق مقاومتی دارند و بعضی نیز دارای مهر و لاک برای جلوگیری از بازشدن و دستبرد می‌باشند. بسته‌ها همچنین می‌توانند شامل ابزارهایی مانند بسته‌های زنگ‌دار یا برچسب‌های RFID باشند.
سهولت بسته بندی
بسته‌ها باید ویژگی‌هایی را به همراه داشته باشند که باعث سهولت در توزیع، جابه جایی، نمایش، باز و بسته نمودن دوباره، فروش، استفاده و استفادهٔ مجدد از آن گردند.
محافظت و نگهداری کالا در بسته بندی در برابر
- آسیب‌های مکانیکی
- در طول توزیع
- در طول انبارش
آسیب‌های شیمیایی در بسته بندی
- اکسیداسیون
- فراریت
- فاسد شدن
- اثر متقابل بسته و محصول
- آسیب‌های محیطی
- میکروبی / حشرات / حیوانات آلوده
- مشخصات و اطلاعات
- جاذبه‌های بازار
- راحتی مصرف‌کننده
انواع بسته بندی
بسته‌ها انواع متفاوت دارند. برای مثال یک بسته انتقالی یا بسته توزیعی نوعی از بسته بندی است که برای حمل در کشتی و جابه‌جایی در فروشگاه استفاده می‌شود. بعضی مواقع بسته‌ها را بر اساس لایه موجود و عملکرد به دسته‌های اولیه، ثانویه و… تقسیم می‌کنند.
- بسته بندی اولیه – معمولاً کوچک‌ترین واحد توزیع یا بکارگیری است و اولین لایه در برگیرنده محصول است که در تماس مستقیم با محصول می‌باشد و آن را در بر می‌گیرد
- بسته بندی ثانویه – بیرون از بسته بندی اولیه است – می‌تواند برای گروه‌بندی کردن بسته‌های اولیه باشد.
- بسته بندی سوم – برای حمل در کشتی و توزیع عمده بکار گرفته می‌شود.
مصارف بسته بندی
بسته بندی در صنعت کاربرد فراوانی دارد و به دسته‌های مختلف تقسیم می‌شود:
بسته بندی ساده و عمومی همچون بسته بندی لوازم منزل جهت جابجایی، گاهی این بسته بندی جنبه زیبایی محصولات را دارد که با بکارگیری از تلفیق صنعت و طراحی بسته‌بندی‌های زیبایی جهت جلب توجه مشتری انجام می‌پذیرد.
حالت دیگر بسته‌بندی‌هایی است که جهت حمل و نقل کالاها انجام می‌پذیرد که جهت حفاظت کالا در برابر فشارهای احتمالی گرد و غبار رطوبت انجام می‌پذیرد. در این نوع بسته بندی استحکام بسته‌بندی از ضروریات می‌باشد که همچنین باعث چیدمان مناسب تر کالاها در حمل و نقل و انبار کردن می‌شود
بسته بندی مناسب بار، تأثیر مستقیمی با سلامت بار و صرفه جویی در هزینه‌های حمل و نقل دارد.
طراحی یک بسته بندی باید بتواند در ذهن خریدار تداعی کننده کارکرد آن محصول باشد. باید دانست محصولات ارزان قیمت که اغلب، ظاهر نامرغوب و کم ارزشی دارند، در فروشگاه‌های بزرگ در قفسه‌ای پایین‌تر چیده می‌شوندو روانشناسی رنگ‌ها واقف باشند در فروش محصولات هم موفق‌تر خواهند بود.
نقش بسته بندی:
۱.نگهداری و محافظت محصول ۲.جلب توجه مشتری ۳.توصیف محصول ۴.ترفیع محصول
زیبایی بصری و سهولت استفاده
روش باز کردن یک بسته بندی باید از ظاهر آن قابل درک باشد، از طرف دیگر بسته بندی باید دارای ظاهری مشخص و بدون ابهام باشد. به طور مثال برای برجسته کردن یک بسته در بین بسته‌های دیگر، می‌توان از رنگ‌های متمایز استفاده کرد و اگر این انتخاب رنگ به اندازه کافی تحریک کننده باشد می‌تواند سبب ایجاد واکنشی قوی در خریدار شود.
طراحی یک بسته بندی باید بتواند در ذهن خریدار تداعی کنندۀ کارکرد آن محصول باشد. همچنین نوع طراحی بسته در اغلب موارد حس لوکس بودن محصول و در مقابل آن، حس کم ارزش بودن یک محصول را ایجاد می‌کند. باید دانست محصولات ارزان قیمت که اغلب، ظاهر نامرغوب و کم ارزشی دارند، در فروشگاه‌های بزرگ در قفسه‌ای پایین‌تر چیده می‌شوند. البته این کار به تصور منفی ما نسبت به این محصولات دامن می‌زند.
تذکرها در بسته بندی:
۱.عدم تناسب اندازۀ بسته با محصول ۲.عدم تناسب شکل روی بسته با محتویات آن ۳.عدم کپی‌برداری از بسته‌های برند‌های مشابه ۴.نیاز به نیرویی خارج از توان انسان جهت باز کردن بسته ۵.فقدان دستورالعمل‌های تصویری روی بسته‌های پیچیده ۶.نداشتن دستگیره در بسته‌هایی که مشتری جهت حمل به آن نیازمند است ۷.ظاهر نامشخص در خصوص توضیحات و کاربری محصول ۸.لبه‌های تیز و برنده در بسته‌ها ۹.احتمال آسیب‌دیدگی کالا به علت نامناسب بودن محل بازکردن بسته ۱۰.انهدام مشکل بقایای بسته پس از استفادۀ محصول
اهمیت بسته بندی در فروش اینترنتی
امروزه در فروشگاه‌های اینترنتی، تجربه کردن محصول و بسته بندی توسط خریداران، قبل از خرید اهمیت بسزایی پیدا کرده است، بسته‌بندی‌های اینترنتی هم در فروش‌های آنلاین نقش مهمتر و اساسی‌تری را ایفا می‌کنند. گر چه محصولاتی که نیازی به امتحان کردن یا تست بسته بندی آن قبل از خرید حس نمی‌شود، بسیارند اما بسته بندی بهتر در رقابت بین برند‌ها از موفقیت بیشتری برخوردار است
