معرفی رشته شیمی نساجی وگرایشهای مرتبط با آن
در مبحث شیمی نساجی که یکی از زیر شاخه های مهم در صنعت نساجی به حساب میآید این است که به موضوع دانش شیمی و کاربرد آن در مهندسی نساجی و موضاعات و وابسته به آن میپردازد. مواد شیمیایی و فرآیندهای آن در تولید الیاف مصنوعی، آماده سازی و زدودن مواد زائد از الیاف طبیعی، تکمیل کالای نساجی و رنگرزی نقش بسیار موثری را ایفا میکنند.
از آغاز ظهور انسان، همیشه چگونگی پوشش و نجات او از سرما و سرما زدگی و نجات جان خود دربرابر سوز و حفظ دمای بدن مطرح بوده است. مردم باستانی مصری حدود به ۵۵۰۰ سال پیش هنر ریسندگی و بافندگی پنبه را فراگرفتند و چینیها با پرورش کرم ابریشم نزدیک به ۳۶۰۰ سال پیش مشکلات پوشش خود را حل کردند. در سده هفدهم میلادی دانشمند انگلیسی به نام رابرت هوک (به انگلیسی: Robert- Hooke) پیشنهاد کرد که میتوان الیاف را با توجه به شیوهای که کرم ابریشم عمل میکند تولید نمود. بعد از آن، یک بافنده انگلیسی به نام لویز شواب (به انگلیسی: Lois Schwabe ) توانست الیاف بسیار ظریف شیشه را با عبور شیشه مذاب از منافذ بسیار ریز تولید نماید. پس از چندی، سایر دانشمندان موفق به استخراج سلولز چوب و در نتیجه تولید الیاف شدند در سدههای هجده و نوزدهم میلادی، همراه با انقلاب صنعتی، رسیدگی و بافندگی تبدیل به فناوری تهیه پارچه از الیاف گوناگون طبیعی و مصنوعی شد.
رده بندی الیاف در صنعت نساجی
در صنعت نساجی الیاف به سه دسته تقسیم میشوند:
– الیاف طبیعی (به انگلیسی: Natural fibers) که خود به دو زیرگروه الیاف گیاهی و الیاف حیوانی تقسیم میگردند. الیاف گیاهی مانند: پنبه، کتان، کنف، رامی و الیاف حیوانی مانند: پشم و ابریشم
– الیاف کانی (به انگلیسی: Mineral fibres) که مواد اولیه آنها از کانیها بدست میآیند مانند الیاف شیشهای و الیاف فلزی. مصرف این نوع الیاف در صنعت نساجی محدود بوده و مهمترین آنها آسبست (آزبست) یا پنبه نسوز میباشد. این الیاف دارای مصارف صنعتی هستند و در پارچههای ضد حریق نیز به کار میروند.
– الیاف مصنوعی (به انگلیسی: Man-made fibers) که شامل دو زیرگروه میباشند: یکی الیافی که منشا طبیعی دارند ولی توسط انسان دوباره تهیه میشوند مانند ویسکوز، استات و تری استات که هر یک ریشه سلولزی دارند. و دیگری الیاف سینتتیک یا مصنوعی که از مشتقات نفتی تولید میشوند مانند: نایلون، داکرون، ارلون یا بطور کلی پلی آمیدها، پلی استرها، پلی اورتانها، پلی اکریلونیتریل، پلی وینیل کلراید و نظایر آْن.
مقدمات تکمیل کالای نساجی
تمام پارچههای نساجی پس از خروج از سالن بافندگی کم و بیش دارای مقادیری ناخالصی و عیوب میباشند. لذا لازم است به منظور آماده کردن پارچه برای عملیات تکمیل اصلی آنرا تحت عملیات مقدمات تکمیل قرار داد. مانند توزین و متراژ پارچه، کنترل عیوب پارچه، گره گیری، رفوگری و گرفتن ناخالصیها بخصوص در مورد پارچههای پشمی که دارای ناخالصیهای سلولزی و خرده چوب و غیره میباشد.
شستشوی کالای نساجی
عمل شستشو، اولین عمل تکمیل مرطوب میباشد و به منظور بر طرف کردن مواد خارجی مانند روغنهای ریسندگی، واکسها و ناخالصیهای قابل حل در محلولهای شستشو انجام میگیرد. عملیات شستشو عبارتست از عمل کالا با پاک کنندههای مناسب همراه با مواد قلیایی و یا در غیاب مواد قلیایی.
مواد شیمیایی کمکی
مواد کمکی به موادی گفته میشود که در فرایند رنگرزی نقش کلیدی را بازی کرده و بدون آنها رنگرزی به صورتی نا تمام انجام میگردد و کالای رنگرزی با کیفیت نامطلوب رنگرزی میشود.
گرایش مهندسی شیمی نساجی و رنگ
در این گرایش دانشجویان علاوه بر دروس مهندسی شیمی نساجی و پایه با اخذ دروس تخصصی در خصوص شناخت، فناوری و کاربرد مواد شیمیایی و پلیمری در منسوجات شامل رنگ و رنگرزی، چاپ، تکمیل، نانو، زیستی و پساب آموزش میبینند. از این رو دانشجویان با شناختی که از فرآیندهای مختلف پیدا میکنند با توجه به توانایی شیمیایی کسب شده قادر خواهند بود در صنایع مختلف جذب شوند.
در این راستا دانشجویان دروس ریاضی و فیزیک و شیمی پایه را که برای کلیه دانشجویان فنی و مهندسی ارائه میشود، اخذ مینمایند. همچنین دروس اصلی مهندسی شامل استاتیک، مقاومت مصالح، دینامیک-،ترمودینامیک، ریاضیات مهندسی و مکانیک سیالات به دانشجویان آموزش داده میشود.
دروس تخصصی شامل:
علم الیاف و پلیمر اولین آشنایی دانشجویان با مواد اولیه مصرفی در صنعت نساجی جهت تولید کالا خواهد بود،
فیزیک الیاف برای آشنایی دانشجویان با انواع خواص فیزیکی الیاف،
فرآیندهای تولید الیاف، آشنایی با روش های تولید الیاف مصنوعی و باز ساختی
فرایندهای رنگرزی آشنایی با پدیدههای جذب مواد رنگزا و بکارگیری مواد طبیعی و سنتزی برای رنگرزی کالای نساجی،
فرآیندهای تکمیل روشهای مختلف تکمیل پارچههای مختلف،
شیمی پلیمر روشهای سنتز پلیمرهای مختلف برای تولید الیاف و یا به کارگیری در فرآیندهای تولید محصولات نساجی،
شیمی الیاف طبیعی آشنایی با ساختار الیاف طبیعی مانند سلولز، پروتئین، ابریشم.
شیمی رنگ، آشنایی دانشجویان با اصول شیمیایی مواد واسطه و رنگزا
علم رنگ آشنایی با اصول فیزیک اندازهگیری کمی رنگها،
چاپ کالای نساجی و روشهای مختلف چاپ به همراه آزمایشگاههای مختلف امکان انجام عملی هر یک از فرآیندها و بررسی تأثیر متغیرهای مختلف روی خواص نهایی کالا را میآموزند.
با توجه به تنوع بسیار زیاد فرآیندهای شیمیایی، فارغالتحصیلان توانایی بسیار خوبی در تجزیه و تحلیل این فرایندها را پیدا خواهند کرد و قابلیت حضور در واحدهای متنوع رنگرزی و تکمیل و چاپ را پیدا خواهند نمود. همچنین با توجه به توانایی شیمیایی کسب شده به دلیل گذراندن واحدهای فراوان قادر هستند در دیگر صنایع شیمیایی جذب گردند. آنها قادر خواهند بود در خصوص عیبیابی عملیات انجام شده روی پارچه اظهارنظر عملی نمایند. امکان کار در آزمایشگاههای مختلف صنعت و همچنین کنترل کیفیت محصولات را خواهند داشت.
بیشتر بخوانید: رشته مهندسی نساجی و دروس تخصصی در گرایش های آن
بیشتر بخوانید: صنعت نساجی و کاربرد بیوتکنولوژی آن