صنعت نساجی و کاربرد بیوتکنولوژی آن
صنعت نساجی به دلیل تنوع خود، بعد از نفت بزرگترین صنعت کشور محسوب میشود و بدلیل اینکه بازار جذب وسیعی دارد. دارای تنوع و رشته های مختلفی در این خصوص پدید آمده است که در این مقاله در مورد آنها صحبت خواهیم کرد
صنعت نساجی
نساجی به معنای بافندگی یا ریسندگی می باشد. نساجی هنریست که در آن برای تولید پارچه، دو مجموعه جدا ازهم از نخها و رشتهها را که تار و پود نامیده میشوند، در هم می بافند. رشتههای تار در قطعهٔ پارچه به صورت طولی، و رشتههای پود در عرض آن بافته می شوند. در ادامه با صنعت نساجی آشنا می شوید. با دانشچی همراه باشید.
نساجی در حال حاضر صنعتی بسیار گسترده و پیچیده است که اداره آن نیاز به تخصص و تحصیلات دانشگاهی دارد، تخصصی که در رشته مهندسی نساجی میتوان به آن دست یافت. این صنعت شامل بخشهای مختلفی میشود که از آن جمله میتوان به کارخانههای ریسندگی (تولید نخهای مختلف)، بافندگی (تولید انواع پارچه)، تولید فرش ماشینی و موکت و همچنین کارخانههای تکمیلکننده این کالاها مثل رنگرزی، چاپ و کارخانههای تولید الیاف مصنوعی مثل نایلون و پلیپروپیلن اشاره کرد. مهندسی نساجی رشتهای است که دانش و توانایی لازم را برای اداره بخشهای مختلف این صنعت به دانشجویان میدهد. این رشته دارای سه گرایش “تکنولوژی نساجی” و “شیمی نساجی و علوم الیاف” و “پوشاک” است.
صنعت نساجی شامل تمام مراحل تولید الیاف، تبدیل الیاف به نخ، تبدیل نخ به پارچه و همچنین شامل فرایندهای تکمیلی انجام شده بر روی پارچه مانند رنگرزی و چاپ میشود. اگرچه صنعت نساجی در ابتدا تنها محدود به تولید نخ بود ولی به مرور زمان همه انواع پوشاک را شامل شد.
تاریخچه صنعت نساجی
صنعت نساجی از قدیمیترین صنایع بشری محسوب میشود چرا که نیاز به لباس و پوشاک بعد از نیاز به غذا و مسکن از نیازهای اولیه انسان بهشمار میآید. نشانههایی از بافندگی و نساجی مربوط به دوران پارینهسنگی به دست آمدهاست. نشانههای ضعیفی در موراوی پیدا شدهاست. نشانههای مشخصی از بافندگی در دوران نوسنگی در سوئیس پیدا شدهاست.
«در حدود پنج هزار سال پیش از میلاد مردم غارنشین فلات ایران بر اثر تغییراتی که از لحاظ آب و هوا و تشکیل مزارع و چمنزارها به وجود آمد به دشتها روی آوردند و زندگی تازهای را آغاز کردند و در تمدن آنها نسبت به دورانهای پیشین پیشرفت بیشتری دیده شد. قدیمیترین مردم دشتنشین، مردم محل سیلک نزدیک کاشان بودند که آثار زندگی ایشان را در آنجا به دست آوردهاند. ….. چون در همین محل مقداری دوکهای سنگی و گِلین به دست آوردهاند تصور میرود که مردم آن زمان با صنعت نساجی آشنایی داشتهاند.»
صنعت نساجی در جریان انقلاب صنعتی رشد چشمگیری داشت.
صنعت نساجی و کاربرد بیوتکنولوژی آن
کاربرد بیوتکنولوژی در مهندسی نساجی، از حدود ۱۰۰ سال قبل، با بهکارگیری آنزیم های آمیلاز استخراج شده از مالت برای زدودن آهارهای نشاستهای آغاز شد. امروزه با پیشرفت بیوتکنولوژی، راه حلهای کم هزینه و مؤثر فزایندهای در فرایندهای نساجی به وجود آمدهاست.
با پیشرفتهای صنعت نساجی، کاهش هزینه در تولید انبوه ضروری به نظر میرسد. بیوتکنولوژی میتواند در هر مرحله از تولید و فرایندهای تکمیلی آن، از مواد اولیه الیاف تا مرحله تصفیه پساب، باعث صرفه جویی در هزینهها شود. این فناوری، علاوه بر کاهش هزینه، با کاهش مضرات زیستمحیطی ناشی از شویندهها و مواد شیمیایی، منجر به ایجاد صنعت دوست دار محیط زیست میگردد.
از طریق بیوتکنولوژی و استفاده از مواد جایگزین با آثار جانبی کمتر به جای مواد شیمیایی رایج در صنعت نساجی، نه تنها مشکل آلودگی زیستمحیطی حل میشود، بلکه کیفیت و پایداری عملیات نیز بهتر میگردد.
البته کاربردهای عملی امروزی عمدتاً شامل بهکارگیری آنزیمها به ویژه آمیلازها در آهارگیری، سلولازها در زیست پرداخت کالاهای سلولزی و سنگ شویی کالاهای جین، پروتئازها در عمل آوری پشم و ابریشم و بالاخره آنزیمها در شویندهها میباشد. دورنمای استفاده از بیوتکنولوژی در سایر زمینهها نیز مورد توجه پژوهشگران بوده و در حال پیشرفت است.
بیشتر بخوانید: شغل خدمات صنعتی و تحصیلات مربوط به آن
مواد اولیه
به طور کلی مواد اولیه نساجی شامل انواع الیاف نساجی طبیعی و مصنوعی، رنگ های شیمیایی، نفت خام، مونو اتیلن گلایکول، ترفنالیک اسید خالص و پارازایلن می باشد. الیاف نساجی دارای گونه های مختلفی می باشد که عبارتند از:
۱-الیاف طبیعی با ریشه حیوانی : از قبیل انواع پشم، ابریشم.
۲- الیاف طبیعی با ریشه نباتی: از قبیل پنبه، کنف یا کتان.
۳-الیاف معدنی: از قبیل آزبست و پنبه نسوز.
۴- الیاف مصنوعی: مانند نایلون، پلی استر و یا اکریلیک.
البته هر قدر هزینه تهیه این مواد افزایش پیدا کند به همان میزان نیز این افزایش قیمت در قیمت تمام شده انواع منسوجات به طور مستقیم تاثیر می گذارد. امروزه به دلیل وضع تعرفه های مختلف برای واردات مواد اولیه نساجی و نیز استاندارد سازی خطوط تولید این مواد با افزایش قیمت مواجه بوده و به یکی از دغدغه های اصلی تولیدکنندگان در صنعت نساجی تبدیل شده است.
چرخهی نساجی
⇐ چرخهی پنبه
پنبه مهمترین الیاف طبیعی در جهان است. در سال ۲۰۰۷ کل محصول پنبه جهانی ۲۵ میلیون تن از ۳۵ میلیون هکتار در بیش از پنجاه کشور جهان بود. در فرآیند پنبه پنج مرحله وجود دارد:
- کشت و برداشت
- فرآیندهای آمادهسازی
- ریسندگی – تولید نخ
- بافندگی – تولید پارچه
- پایاندهی(دوزندگی، رنگرزی و چاپ) – تولید منسوج
⇐ الیاف مصنوعی
الیاف مصنوعی میتوانند به وسیله نخریسی از یک پلیمر، در محیطی مناسب استخراج شوند. نخریسی مرطوب (ریون) از محیطی برای سفتشدن استفاده میکند. در نخریسی خشک (استات و تریاستات) پلیمر در یک حلال حلشده که با حرارتدادن محفظه تبخیر شده و از محفظه خارج میشود. در نخریسی مذاب (نایلون و پلیاستر)، پلیمر استخراج شده در مجاورت هوا یا گاز قرارگرفته و سپس سفت میشود. تمامی الیاف فوق میتوانند طول بالایی داشته باشند.
⇐ الیاف طبیعی
الیاف طبیعی میتوانند از فراوردههای جانورانی مانند گوسفند، بز، خرگوش، کرمابریشم یا از گیاهانی مانند پنبه، کتان، کنف، سیزال و یا از موادمعدنی مانند آزبست بهدستآیند. الیاف گیاهی میتوانند از بذر بهدستآیند مانند پنبه؛ از ساقه بهدستآیند مانند کتان، کنف و جوت یا از برگ بهدستآیند مانند سیزال. بدون استثناء تمامی الیاف طبیعی ابتدا نیاز به یک پاککردن یا شستشوی اساسی دارند.
دانشجوی تکنولوژی نساجی نحوه تولید نخ، پارچه، قالی و موکت را مطالعه کرده و آموزش میبیند و تا حدودی با طراحی ماشینآلات نساجی و قطعات مختلف آنها آشنا میگردد. همچنین با شیوههای ریسندگی نخها، مقدمات بافندگی و بافندگی آشنا میشود و برای شناخت دستگاههای نساجی دروسی درارتباط با علم مکانیک میگذراند.
بیشتر بخوانید: نقش صنایع شیمیایی و پتروشیمی در صنعت