انواع الیاف طبیعی، مصنوعی و معدنی
برای توضیح دادن درباره انواع الیاف ابتدا باید در مورد آن اطلاعاتی داشته باشید الیاف جمع کلمه لیف بوده و الیاف مجموعه ای از مولکول های زنجیره ای خطی و طویلی می باشند که تا حد زیادی به موازات هم در محور طولی لیف قرار گرفته اند. از لحاظ علمی پلیمرهایی که مونومرآن ها بیشتر از دو کربن مسطح دارند، قابلیت تبدیل به لیف را دارا می باشند.
الیاف بیشتر در تولید مواد دیگر استفاده شده و محکم ترین مواد مهندسی به صورت الیاف ساخته می شوند. همانند الیاف کربن یا پلی اتیلن با وزن مولکولی بسیار بالا. ماده اولیه استفاده شده در صنعت نساجی الیاف بوده که با ویژگی هایی مانند قابلیت انعطاف، ظرافت و دارا بودن نسبت زیاد طول به قطر مشخص می شود.
الیاف گوناگون رفتارهای مختلفی مانند رفتار حرارتی ، شیمیایی، مکانیکی، فیزیکی و غیره دارند که با شناسایی این رفتارها می توان آن ها را در گروه های متفاوتی طبقه بندی کرد. شناخت و علوم الیاف نشان داده که الیاف به طور کلی دارای دو دسته طبیعی و مصنوعی هستند.
انواع الیاف کدامند؟
با توجه به شناخت و علوم الیاف، الیاف به سه دسته طبیعی و مصنوعی و معدنی رده بندی می شوند و با توجه به نوع کاربرد آن ها در صنایع گوناگون با نام خاصی شناخته می شوند.
انواع الیاف طبیعی
الیافی هستند که از طبیعت و بدون نیاز به تغییر در ماهیت یا شکل آن به دست میآیند و به سه دسته تقسیمبندی میشوند:
- الیاف گیاهی
- الیاف حیوانی
- الیاف معدنی
انواع الیاف گیاهی
این نوع الیاف از طبیعت و بدون نیاز به تغییرات کلی در ماهیت یا شکل آن تهیه شده و به دسته های متفاوتی تقسم بندی می شوند.
در الیاف گیاهی دسته دانه ای ( پنبه مانند): این نوع گیاه بسیار نازک و ظریف بوده و با گل های زرد و سرخ در طبیعت ظاهر می شود. میوه این نوع گیاه را غوزه می نامند و دارای ۳ تا ۵ ترک است. بعد از رسیدن غوزه ترک ها شکافته شده و از بین غوزه تارهای بسیار نازک و سفیدی دیده می شود. تارهای پنبه همه به یک اندازه نبوده و ما می توانیم این نوع الیاف را در زیر میکروسکوپ ببینیم.
تارهای استوانه ای شکل که به سه دسته تقسیم می شوند: بخش رویی ( کوتی کول)، دیواره ثانویه ( سلولز) و بخش میانی ( دیواره لومن) که اندازه و ارتفاع های مختلفی دارند. این نوع گیاه مختص مناطق گرمسیری مانند هندوستان، مصر، آمریکا و غیره بوده و یکی از مهم ترین الیاف سلولزی است. این نوع را بیشتر در نساجی استفاده می کنند، همچنین در پوشاک از جمله نخ، پارچه و در دستبافته هایی مثل قالی، گلیم و زیلو استفاده می کنند.
در الیاف گیاهی دسته ساقه ای( کتان ، کنف مانند): کتان این گیاه از ساقه ای به نام فلاکس بدست آمده و هر سال کشت می شود. ارتفاع آن ۱۲۰ و قطر آن ۸/۱ تا ۶/۱ اینچ می باشد. گل های این نوع رنگ های سفید، قرمز، بنفش، لاجوردی و آبی دارند. الیافهای این گیاه بر خلاف پنبه در شرایط آب و هوایی سرد و مرطوب کشت شده و بیشتر در مناطقی همچون فرانسه، بلژیک، ایرلند، شوروی و زلاندنو کاشته می شود.
برای پارچه های از جنس کتان از رنگ های خمی و پیگمنتهای رنگی استفاده می شود زیرا این نوع الیاف دارای تارهای محکمی بوده و برای رنگرزی بایستی بالای ۱۰۰ سانتی گراد دما قرار گیرد تا رنگی شود. از ویژگی های این نوع محکم بودن آن و درخشنده تر بودن آن از پنبه می باشد.
پارچه های این نوع الیافها بسیار خنک بوده و برای فصل تابستان بسیار مناسب است. ولی به سرعت چروک شده که در هنر نساجی این نوع الیاف را با دیگر الیاف مخاوط می کنند تا از چروکی سریع آن جلوگیری کنند. این الیاف، برای پارچه های کتان و لباس های زنانه، بلوزها، کت و شلوار مردانه مورد استفاده قرار می گیرد. همچنین این الیاف در پارچه های مبلمان وحوله مصرف می شود.
بیشتر بخوانید: معرفی رشته شیمی نساجی وگرایشهای مرتبط با آن
الیاف پنبه cotton
این نوع گیاه بسیار نازک و ظریف میباشد و این نوع گیاه با گلهای زرد و سرخ در طبیعت ظاهر شدهاست.
معروفترين الياف گياهى است که امروزه مهمترين اليافى است که در صنعت نساجى بهصورت گسترده بهکار برده مىشود و بيشتر پوشاک مردم جهان از اين جنس است.
پنبه یا پمبک یکی از همین محصولات یا الیاف های دانه ایست؛ به طوری که پنبه را همان الیاف دانه ای می دانند. این نوع گیاه، نازک و ظریف است و در شکل گل های زرد و سرخ در طبیعت یافت می شود. این گیاهان میوه نیز می دهند که این نوع میوه «غوزه» نام دارد. غوزه از ترک های متعددی پوشیده شده است که بسته به محل رشد از ۳ تا ۵ ترک متغیر است و پس از رسیده شدن غوزه نوبت به شکافته شدن ترک ها می رسد. از میان غوزه، تارهای بسیار نازک و سفیدی استخراج می شود که پنبه نام می گیرد و حجم و کیفیت این تارها به یک اندازه نیست. این تارها در زیر میکروسکوپ قابل بررسی بوده و معمولاً ترکیبی از رشته های ستونی هستند. این تارها عموماً به سه دسته تقسیم می شوند:
– بخش رویی یا کوتی کول
– دیواره ثانویه یا سلولز
– بخش میانی یا دیواره لومن
پنبه بسیار اهمیت دارد و در اقتصاد جهانی به آن طلای سفید میگویند. این نوع الیاف در رنگهای سفید، زرد، قهوهای، خاکستری دیده میشود. پنبه به عنوان ماده اصلی برای چله کشی فرش مصرف دارد. پنبه دارای قدرت جذب بالایی دارد به همین دلیل رطوبت زیادی را به خود میگیرد. زمانی که پنبه را به پارچه تبدیل میکنند و برای مصارف زیر پیراهن، لباسهای نوزاد، حوله استفاده میشود چون با بدن تماس دارد نرم و ضد حساسیت میباشد.
خصوصیات الیاف پنبه
الیاف پنبه ای هادی حرارت هستند و حرارت بدن را به بیرون منتقل میکنند در نتیجه خنک هستند.
به راحتی لکه گیری و شسته میشوند .در برابر ساییدگی مقاوم هستند. پس از استفاده اگر خوب خشک نشود، بوی عرق بدن در آن باقی میماند.
الیاف کتان Leinen
کتان از الياف گياهى است که راههاى مختلفى در نحوه کشت آن وجود دارد. از عوامل مهم در تعيين مرغوبيت کنف، رنگ آن است. رنگهاى شفاف مثل سفيد و زرد مرغوبتر از رنگهاى خاکستري، سبز و در کل رنگهاى تيره مىباشد.
گلهای کتان با رنگهای سفید، قرمز، بنفش، لاجورذدی، آبی ما را شیفتهٔ خود میکنند. الیاف این گیاه زمانی مرغوب میباشد که خاک و شرایط جوی مناسبی داشته باشد. این گیاه بر خلاف پنبه در شرایط آب و هوایی سرد و مرطوب کشت میشود.
پارچههای این نوع الیافها بسیار خنک است و برای فصل تابستان بسیار مناسب میباشد. اما زود چروک میشود در هنر نساجی این نوع الیاف را با دیگر مخلوط کرده تا از چروکی سریع جلوگیری شود و مقامتش بالا برود. این الیاف را برای پارچه هاب کتانی و لباسهای زنانه، بلوزها، کت و شلوار مردانه استفاده میکنند. هم چنین در پارچههای مبلمان و حوله و پارچههای برزنت مورد مصرف قرار میگیرند.
خصوصیات الیاف کتان
کتان از نظر خصوصیات مانند پنبه است و در ایران کشت نمی شود .
پارچههای کتانی دارای سطح صاف و درخشنده اند زودتر از پنبه تمیز میشوند .
به اندازه پارچههای پنبه ای آب را جذب میکنند اما زودتر خشک میشوند به همین دلیل حولههای کتانی بهتر از پنبه ای است.
انواع الیاف حیوانی
الیاف حیوانی عبارت از ابریشم است که از کرم ابریشم تهیه می شوند همچنین سایر الیافها مانند مو ، کشمیر و سایر را در بر می گیرد . این الیاف پایه پروتئینی دارد که ساختمان پیچیده ای دارد و قسمت عمده ساختمان بدن جانداران را تشکیل می دهد این الیافها به سه گروه فرعی تقسیم می شوند : ۱- پشم ، ۲- ابریشم ، ۳- مو ، مانند موی بز ، خرگوش ، شتر ، اسب .
الیاف پشم wool
پشم از الياف حيوانى است که مانند مو و کرک از پروتئين مخصوصى بهنام کراتين تشکيل شده است. پشم حاصل از انواع گوسفند مرغوبترين نوع پشم است و به رنگهاى سفيد، قهوهاي، سياه و زرد ديده مىشود.
پشم مرينوس نوع مرغوب و مشهور پشم است.
پشم الیافهای نساجی بیشتر از گوسفند است. پارچه کشمیری ترمه، قیشر و موهر از پشم بز تهیه میشود.
پشم خام ۳۰ تا ۷۰ درصد ناخالصى دارد که شامل چربي، مونيت (عرق خشک شده)، کثافات، مواد معدنى و گياهى خشکشده مىباشد.
کيفيت پشم بستگى به نقاطى از بدن گوسفند دارد که پشم از آن رشد مىکند. چنانچه پشم از بدن گوسفند زنده چيده شود، پشم چيدهشده ناميده شده و اگر از بدن گوسفند ذبحشده کنده شود. به پشم پوستى يا دباغى معروف است.
از خواص فيزيکى پشم مىتوان به نازکى وظرافت الياف، چينخوردگى و مجعد بودن، خاصيت ارتجاعي، طول الياف، درخشندگي، خاصيت گرما، استحکام و جذب رطوبت اشاره کرد.
خصوصیات الیاف پشمی
با توجه به این که این الیاف از چه حیوانی تهیه شده به نامهای مختلفی میباشند مانند گوسفند مرینوس، پشم لاما و موی بز
پارچههای تهیه شده از پشم ، به دلیل ذخیره شدن هوا در بین الیافهای عایق میباشند.
به علت خاصیت رطوبت پذیری و داشتن خلل و فرج عرق بدن را جذب میکنند و آن را به آرامی تبخیر میکند به همین دلیل در زمستان شخص در زمستان کمتر احساس سرما میکند. بعد از شستن نباید آنرا آویزان کرد بلکه بهتر روی پارچه نخی پهن کنیم.
الیاف ابریشم silk
الياف ابريشم طويلترين ليف است. ابريشم از الياف حيوانى است که در توليد پارچههاى دستباف زيبا و لطيف بهکار مىرود. ليفى است پروتئينى که بر اثر انجماد موادى که کرم ابريشم ترشح مىکند، بهدست مىآيد. ابريشم ليف بسيار محکمى است. مقاومت ابريشم در برابر حرارت بيش از پشم است و در حرارت ۱۴۰ درجه سانتىگراد بهمدت زيادى مقاومت مىکند. ابريشم در برابر مواد اکسيدکننده حساس است. اما در برابر قليايىها آسيبپذيرى کمترى نسبت به پشم دارد. ابريشم در پوششهاى ظريف و لباسهاى تابستانى و زمستانى (به دليل نگه داشتن حرارت در خود) کاربرد دارد.
خصوصیات الیاف ابریشم
پارچهها ابریشمی خیلی سبک و براق هستند دارای کشش بالا و در برابر پارگی و چروک پذیری مقاومت بالایی دارند. به علت داشتن پروتئین ، هادی حرارت نیستند و در خود نگه میدارند.
هم در زمستان و هم در تابستان قابل استفاده اند. به دلیل لطافت و عایق بودن.
بیشتر بخوانید: رشته مهندسی نساجی و دروس تخصصی در گرایش های آن
انواع الیاف مصنوعی
الیاف مصنوعی به گروهی از الیاف گفته میشود که توسط روشهای خاص تولید میشوند و بهطور معمول در طبیعت وجود ندارند ولی ممکن است ریشه طبیعی داشته یاشند. الياف مصنوعى را ليفهاى بازيافته مانند ويسکوز و ليفهاى ترکيبى يا صنعتى مانند نايلون تشکيل مىدهد.
الیاف ویسکوز Viscose
هادی گرما است بنابراین بدن احساس گرما میکند. ویسکوز از ابریشم طبیعی خنک تر است و منسوجات بسیار نرم و لطیف میتوان ار آن تهیه کرد.
الیاف نایلون Nylon
نایلون جزء الیافهای کاملاً مصنوعی است. نایلون استحکام خوبی در برابر سایش و کشش دارد به همین دلیل موارد استعمال زیادی دارد از جمله جوراب های نایلونی به علت قابلیت الاستیکی زیاد در قسمت زانو و مفاصل کیسه ای نمی شود. فورآ خشک میشوند، زیرا رطوبت کمی به خود جذب میکنند.
از نخ فیلامنت برای تهیه جوراب ساق بلند، آستری، مایوی شنا، لباس ورزشی، پارچه دانتل، بارانی، پوشاک پلیسه دار، پارچههای کشباف استفاده میشود.
الیاف پلی استر Polyesters
پلی استر کاملاً مصنوعی است. مقامت فوق العاده ای در برابر چروک شدن دارند حتی در زمانی که خیس میشوند.
اگر پلی استر با الیافهای طبیعی مخلوط شود، در تهیه منسوجات سبک وزن مانند پارچههای پرده ای، ساتن، پیراهن و بلوز مورد استفاده قرار میگیرد. به علت خاصیت اتوپذیری زیاد در تهیه پارچههای پلیسه زنانه و بشور بپوش مصرف میشود.
بیشتر بخوانید: صنعت نساجی و کاربرد بیوتکنولوژی آن
الیاف مصنوعی به دو دستهٔ زیر قابل تقسیم است
الیاف مصنوعی بازیافتی
جهت تهیه آنها از پلیمرهای طبیعی مانند سلولز و پروتئین به عنوان ماده اولیه استفاده میشود. ویسکوز ریون (Viscose Rayon)، کوپر آمونیوم ریون (Cuprinonium Rayon) ، استات سلولز (Cellulose Acetate) را میتوان به عنوان الیاف مصنوعی بازیافتی نام برد.
الیاف مصنوعی سنتتیک
از منومرهای مناسب برای تهیه پلیمر استفاده شده و پلیمرهای حاصل با ویژگیهای معین برای تهیه الیافهای سنتتیک به کار گرفته میشود.
الیافی که منشأ آنها نفت است و با استفاده از فناوری های خاص تولید می شوند. مانند «نایلون، داکرون، ارلون، ساران یا به طورکلی پلی آمیدها، پلیاسترها، پلی اورتان ها، پلی اکریلونیتریل، پلی وینیل کلراید و …».
الیاف مصنوعی به سه طریق ذوب ریسی ، تر ریسی ، خشک ریسی تهیه می شوند و سطح مقطع الیاف با توجه به نوع رشته ساز دستگاه ریسندگی آن ، به شکلهای مختلفی وجود دارد
انواع الیاف معدنی
این دسته از الیافها ریشه معدنی دارند و به صورت لیف در دسترس نیستند ، بلکه با انجام عملیاتی به صورت الیاف در می آیند. «آزبست» که در اصطلاح عامیانه ، پنبه کوهی یا پنبه نسوز نامیده می شود و در پارچه های ضد حریق به کار می رود ، نمونه ای از این الیاف به شمار می رود. الیافهای آزبست شامل سیلیکات آلومینیوم و سیلیکات منیزیم می باشد که در کشورهای کانادا و آمریکای جنوبی و ایتالیا به صورت توده ای شکل از معدن استخراج می شوند و به شکل الیاف به نسبت سفید و طویل می باشند.
و در آخر
موازی قرار گرفتن مولکولها ، بین الیاف مصنوعی و طبیعی متفاوت است . الیاف مصنوعی نسبت به الیاف طبیعی معمولاً دارای آرایش مولکولی بیشتری هستند . در طبیعی نیز این گونه آرایش ها یکسان نیست ، به عنوان مثال اگر سلولزی پنبه و کتان را در نظر بگیریم هر دو از نظر شیمیایی شبیه به هم هستند ، ولی از نظر فیزیکی بکلی متفاوت هستند .
بوسیله کشش آرایش مولکولی الیاف را افزایش می دهند بنابراین در طول محور لیف به موازات یکدیگر قرار می گیرند و همچنین چون مولکولها نزدیک به هم قرار می گیرند در جهت محور طولی لیف موازی شده و مقداری کریستالیتی می شوند که این باعث پیوند در بین زنجیرها شده و مقاومت لیف را افزایش می دهد