آبرند: زری بافی از هنرهای ملی ایرانیان است که از زمان هخامنشیان و سپس در زمان ساسانیان بافتن پرده ها و پارچه های زری رواج داشته است و برای تزئین کاخهای سلاطین به کار می رفته در حالیکه بنا به اسناد و مدارک به دست آمده حدود ۲۰۰۰ سال قبل محصولات ابریشمی ایرانی در آسیا و اروپا شهرت خاصی داشته است و بهترین پارچه های زری و مخمل به دست هنرمندان و صنعتگران با ذوق ایرانی بافته میشده است.
پارچه زری را پارچه ای بافته شده از زر می دانند که تار و پود آن از ابریشم و الیاف گلابتون بافته شده است. گلابتون نخی است که با نوار باریک از جنس طلا، نقره و یا از نقره با روکش طلا به صورت مارپیچ ساخته شده است.
این بافته سنتی نیز مانند بسیاری از پارچه های سنتی از دو گروه نخ تارو پود تشکیل شده است. در زری بافی سنتی هم نخ تار وهم نخ پود از جنس ابریشم بوده و وقتیپارچه بافته میشود از شفافیت و لطافتخاصی برخوردار میشود.
ایرانی ها آن را زربافت می نامند، صدها نوع ساده، دورو و مخملی نیز دارد. مخمل های زری که در ایران بافته می شوند، بسیار زیبا هستند. امتیاز خاص این پارچه های زیبا آن است که گویی تا ابد دوام می آورند و اینکه زر و سیم این پارچه ها همان قدر با دوام است که تارو پودشان همواره درخشش و رنگ خود را حفظ می کنند.
برای بافت این پارچه از رنگ بندی پیچیده ای استفاده نمیکنند. برای نختار در نهایت از دو رنگ و برای نخ پوداز شش رنگ استفاده میشود. از جمله نکات مهم در بافت پارچه زربفت استفاده از نخهای نازک طلا و نقره است. عامل دیگر پیچیدگی طرح و نقش پارچه است که به کمک همان چند رنگ تولید میشود.
ساختمان دستگاه زریبافی بسیار ساده و از آلات چوبی ساخته میشود. با هر دستگاه به طور معمول دو نفر کار میکنند یک نفربافنده زری و دیگری شاگرد او که به گوشواره کش ملقب است. کار گوشواره کش بالا و پائین بردن تختههائی است که از قبل نقشه ها روی آن نقش بندی شده است و در قسمت بالای دستگاه نصب است و به این وسیله نقشها به طرف بافنده هدایت میشود. در اغلب موارد زمینه یا بوم پارچه زری ازنخ ابریشم است و نخ گلابتون جز نخهای پود میباشد.
برای بافت این پارچه از رنگ بندی پیچیده ای استفاده نمی کنند. برای نخ تار در نهایت از دو رنگ و برای نخ پود از شش رنگ استفاده می شود. از جمله نکات مهم در بافت پارچه زربفت استفاده از نخ های نازک طلا ونقره است. عامل دیگر پیچیدگی طرح و نقش پارچه است که به کمک همان چند رنگ تولید می شود.
از گذشته های دور تا به حال این بافته را زری می نامند چون ارزشی چون زر دارد. ظرافت، لطافت، دوام، زیبایی، رنگهای متنوع رنگرزی گیاهی، اصالت طرح و نقش زری، شیوه بافت، دقت در بافت و سختی های بافت این پارچه و کاربردهای متفاوت سبب شده که این بافت زری نامیده شود.
در بافت زری چله یا تار آن از ابریشم خالص است و پودهای آن ابریشم رنگی و یکی از پودها نخ گلابتون (طلا) است که می تواند زرین یا سیمین باشد. فقط نخ طلا تعین کننده درصد نفیس بودن این پارچه های گرانبها نبوده و عوامل دیگری همچون لطافت، ظرافت، طرح و نوع نقش نیز تعیین کننده است.
گلابتون دو نوع است:
- گلابتون خارجی که از هند می آید و بسیار ظریف است.
- گلابتون ایرانی که تنها در اصفهان ساخته می شود.
-
با استفاده از این دو دستگاه سه نوع پارچه زربافت تهیه و تولید می شود:
- پارچه های زربافت اطلسی
- پارچه های زربافت دارایی
- پارچه های زربافت اطلسی و دارایی
رنگها معمولا از گیاهان گرفته می شوند و ماده رنگ کننده آنها از ریشه یا تنه درختان ، برگها ، گلها ، میوه ها یا پوست آنها باشد، بعنوان مثال رنگهای طبیعی که مورد استفاده بوده و اطلاعات کامل آنها در دسترس است عبارتند از:
- پوست گردو
- ریشه رناس
- زرد چوبه
- پوست انار
- زعفران
- قرمز دانه
- نیل
- برگ سماق و غیره
- اسپرک
پارچه‌ها مجموعه‌ای از دوایر، رنگها، نقشها، اشکال هندسی، تصاویری از حیوانات، پرندگان و سواران در حال شکار، نقش شیر، فیل، شتر، عقاب و طاووس است… رنگها رنگ آسمانی، آبی لاجوردی و سبزو بعدها سفید، مشکی و زرد نیز اضافه شد.. • بافندۀ عصر سلجوقی علاقه‌ای به رنگهای مجلل نداشت ولی تضاد سادۀ سیر و روشن رنگها را به‌خوبی تشخیص می‌داد. بافندۀ این عصر فقط دو رنگ را ترجیح می‌داد، آبی کم‌رنگ یا سرمه‌ای. سیاه و سبز را بر روی زمینه‌ای به رنگ سفید یا سرخ به‌کار میبرد.
بیشتر بخوانید: آشنایی با گلیم دارستان یا گلیم سوزنی سیرجان
بیشتر بخوانید: بافت و طرح فرش دستبافت کاشان و نحوه ی استفاده از آن
